Going back with a mission
Nu het Nederlands Veteraneninstituut van het ministerie van Defensie de opdracht heeft gekregen om voor Dutchbat 3-veteranen terugkeerreizen te organiseren, staat dit fenomeen volop in de belangstelling. Er liep al een onderzoeksambitie van twee universiteiten naar de betekenis die dit soort terugkeerreizen voor veteranen kan hebben en in hoeverre deze kunnen helpen om hun oorlogservaringen te verwerken. “Het kan mogelijk een plaats krijgen in de afronding van PTSS,” zegt kolonel Eric Vermetten, die projectleider is.
Tekst Fred Lardenoye
“We willen onderzoeken of wat er stuk is gegaan tijdens de uitzending op deze wijze weer te repareren is of dat de cirkel weer rond wordt voor degenen die daar iets hebben achtergelaten,” benadrukt kolonel Eric Vermetten.De psychiater en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Leiden is projectleider van een onderzoek naar de betekenis van terugkeerreizen, dat wordt uitgevoerd door wetenschappers van zijn universiteit en de Universiteit voor Humanistiek.
‘Going back with a mission’ is de toepasselijke naam van het project.“De doelstelling is om te onderzoeken op welke manier de terugkeerreizen bijdragen aan het afsluiten van de missie. Dus zowel voor veteranen die een trauma hebben opgelopen als voor veteranen met andere vormen van verwerkingsproblemen. We willen dat als het ware ook weer herstellen door zo’n reis te faciliteren. Of dat het een betekenisvolle reis kan worden en dingen op hun plek kunnen vallen en er ruimte voor afsluiting mogelijk is.”
Vietnamveteraan
Vermetten kreeg het idee voor het onderzoek in de tijd dat hij voor de Yale University in Amerika actief was. “Ik weet nog dat een Vietnamveteraan mij vertelde dat hij 25 jaar na de oorlog weer naar het land was teruggekeerd. Wat hem bij was gebleven, was dat hij daar kinderen had zien lachen. Van zijn uitzending kon hij zich alleen maar kinderen zonder lach herinneren. Dat beeld was bevroren in zijn geheugen en werd nu geconfronteerd met hoe het werkelijk was. Zijn verhaal maakte indruk op mij.”
Vermetten realiseerde zich dat dit ook voor Nederlandse veteranen geldt. “Wat we van hen vaak te horen krijgen, zijn ‘bevroren verhalen’. We proberen dat dan met allerlei vormen van therapie vertelbaar te maken, ook om ze te ‘ontdooien’ en verhalen weer levend te maken. We doen dat met onze verbeeldingskracht in de behandelkamer, soms met hulp van virtual reality om er beeld en geluid aan te geven.” Langzaam kreeg een ander idee vorm. “Hoe mooi zou het zijn om weer contact te maken met de plek waar een trauma ontstaat? Zoals we dat vaak doen met mensen die ergens bang voor zijn. Als zij pleinvrees hebben, dan gaan we daar ook op staan om te laten zien dat het anders is. Zo kun je dus ook teruggaan naar de plek van de uitzending die betekenisvol is, omdat daar het licht is uitgegaan.”
Aantal randvoorwaarden
Volgens de hoogleraar moet er dan wel aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan: het moet veilig zijn en er moet een deskundige begeleiding zijn. “Vaak kan het niet, omdat er nog mijnen liggen of omdat je niet welkom bent.” Vermetten raadpleegde deskundigen die zich al met verwant onderzoek bezighielden. “Het zou aanvankelijk een klein onderzoek worden met een paar groepen. Dat was namelijk ook een randvoorwaarde: dat je met een groep gaat, net zoals destijds op de missie.”
Dat het ministerie van Defensie naar aanleiding van een onderzoek onder Dutchbat 3-veteranen heeft besloten om terugkeerreizen te faciliteren, komt als geroepen. Vermetten: “Nu heb je een kans om ons onderzoek hierbij te laten aansluiten. Het mooiste zou zijn als ons onderzoek parallel loopt aan deze terugkeerreizen, zodat we steeds kunnen monitoren en zo nodig aanpassingen kunnen doorvoeren. Op die manier kun je zo’n concept steeds verder ontwikkelen op grond van voortschrijdend inzicht.”
Pilot
Als de coronamaatregelen het toestaan, vindt in het kader van het onderzoek medio oktober een pilot plaats met een groep Bosniëveteranen. “Het gaat om een organieke groep die destijds in Bucavaca zat bij het transportbataljon. Ze kennen elkaar al en hadden al aangegeven dat zij terugwilden. Ze hoorden van ons onderzoeksproject en zo hebben we daar een gesprek over gehad om het aan elkaar te koppelen. Door corona hebben we het al drie keer moeten uitstellen.” De groep wordt begeleid door ‘Going back with a mission’. “Zonder partners, maar die worden wel nauw erbij betrokken, ook vooraf en bij de terugkomst. Het haalt natuurlijk veel naar boven, want destijds maakten zij het vaak ook al mee.”
Het uitstel heeft op zich al effect. “Een van de deelnemers is ondertussen door alle voorbereidingen al meer gaan praten met zijn partner. Die partner zegt: ‘Ik heb die verhalen nooit eerder gehoord’. Dat is heel mooi om te zien.” Volgens Vermetten raakt dat precies de kern van het onderzoek. “Het gaat erom te zoeken naar welke verhalen kunnen worden gecorrigeerd, afgesloten of op een andere manier van nieuwe betekenis kunnen worden voorzien.Zo kan het mogelijk een plaats krijgen in de afronding van PTSS.”
Ontmoetingen
Vermetten wijst op nog een ander belangrijk aspect van ‘Back with a mission’. “We organiseren ontmoetingen met locals. We gaan op bezoek bij initiatieven van stichtingen en organisaties die mensen daar steunen. Dus er zit een stuk wederkerigheid in. Voor de mensen daar biedt dat ook een kans om een gesprek aan te gaan met Dutchbatters, wat destijds niet mogelijk was.”
Zo is er ook een belangrijke rol weggelegd voor rituelen. “Het weer staan op de plek waar je beschoten bent of geslapen hebt, is al een soort ritueel. Maar ook het gedenken van degenen die destijds gesneuveld zijn.” Het betreft een korte rondreis met verblijf op een viertal locaties, waarbij wat betreft de keuze van te bezoeken plekken zoveel mogelijk aan individuele wensen van deelnemers tegemoet wordt gekomen.
Na ‘Going back with a mission’ worden vanaf volgend jaar de Dutchbat 3-reizen georganiseerd. Het Nederlands Veteraneninstituut voert die reizen uit. Kolonel Vermetten is betrokken bij de groep die deze terugkeerreizen organiseert. “In de brief van de minister over de reizen wordt een link gelegd met ons onderzoek. Ik zie dit als een uniek, kwetsbaar, maar ook bijzonder belangrijk project op het gebied van het verwerken van een uitzending die dramatisch is geëindigd. Voor internationale partners zou dit ook een gelegenheid kunnen zijn om dit te verkennen en er wordt dan ook met belangstelling meegekeken.”
Wil je ook het interview lezen met voormalig dienstplichtig militair André Matthijssen en oud-opperwachtmeester Cees van Ingen over de meerwaarde van terugkeerreizen? Lees dan de op 2 oktober verschenen papieren uitgave van ons ledenmagazine OpLinie!